Сучасныя структура і стан расліннасці ўздоўж трас прадуктаправодаў і ліній электраперадачы

Праведзены аналіз структуры і стану расліннасці ўздоўж трас нафта-, газа-, іншых прадуктаправодаў і ліній электраперадачы (ЛЭП). Эколага-геабатанічныя даследаванні структуры і стану расліннасці праводзілі з выкарыстаннем метаду эколага-фітацэнатычных профіляў, або трансект. Усяго закладзена 72 трансекты з 450 пробнымі пляцоўкамі. Устаноўлена, што будаўніцтва і ўтрыманне трас прадуктаправодаў і ЛЭП з’яўляецца катастрафічным фактарам для расліннага покрыва ў цэлым і функцыянавання прыродных экасістэм, перш за ўсё лясных. Лугавыя экасістэмы адрозніваюцца меншай трансфармацыяй фітацэнозаў (асабліва пад ЛЭП) і больш хуткай аднаўленчай сукцэсіяй за кошт генафонду мясцовых траў. Адзначаны наступныя заканамернасці ў сінантрапізацыі  раслінных супольніцтваў ва ўсіх экасістэмах, дзе пракладзены трасы прадуктаправодаў і ЛЭП: найбольшая канцэнтрацыя сінантропаў, у тым ліку інвазійных адвентаў, на адкрытай прасторы трасы (па цэнтры) і рэзкае іх змяншэнне з аддаленнем ад яе. Уздоўж трас прадуктаправодаў і ЛЭП пануюць травяністыя расліны, а пры недастатковым доглядзе ўсе часцей сустракаюцца дрэвы і хмызнякі. Пры адсутнасці касьбы і ўзворвання развіццё дрэвава-хмызняковай расліннасці суправаджаецца буйнатраўем. Трасы прадуктаправодаў і ЛЭП – палігон і міграцыйныя рэчышчы для сегеталаў-эксплерэнтаў, экспансійных рудэралаў і інвазійных відаў раслін (усяго тут выяўлена 90 інвазій). У той жа час пры прыняцці належных мер догляду за ўгоддзямі (рэгулярная касьба, высечка падросту і хмызнякоў, несуцэльнае ўзворванне) існуюць спрыяльныя ўмовы для развіцця травяных супольніцтваў, уключаючы рэдкія і ўнікальныя, уздоўж гэтых трас. Стан і перспектывы развіцця расліннасці ўздоўж трас прадуктаправодаў і ЛЭП знаходзяцца ў прамой залежнасці ад якасці абслугоўвання трас, уключаючы выкарчоўку і ўзворванне зябліва.

1. Методика проведения мониторинга растительного мира в составе Национальной системы мониторинга окру-жающей среды Республики Беларусь / авт.-сост. : А. B. Пугачевский [и др.] ; под ред. А. B. Пугачевского. - Минск : Право и экономика, 2011. - 165 с.

2. Программа и методика биогеоценологических исследований / B. Н. Сукачев [и др.] ; отв. ред. Н. B. Дылис. - М. : Наука, 1974. - 403 с.

3. Метадычныя падыходы да стварэння сістэмы крытэраў інтэграванай ацэнкі стану расліннасці / А. В. Пугачэўскі [і інш.] // Маніторынг і ацэнка стану расліннага покрыва: матэрыялы Міжнар. навук.-практ. канф., Мінск, 28–31 кастр. 2003 г. / рэдкал. : В. І. Парфёнаў (адк. рэд.) [і інш.]. – Мінск, 2003. – С. 87–89.

4. Степанович, И. Мониторинг луговой и лугово-болотной растительности Беларуси: научно-методические основы, технология, сеть пунктов / И. Степанович, Е. Степанович. - Saarbrucken: LAP LAMBERT Acad. Publ., 2015. - 328 с.

5. Сцепановіч, І. М. Навуковыя асновы ацэнкі і аховы біяразнастайнасці прыроднай травяністай расліннасці Беларусі / І. М. Сцепановіч // Природ. ресурсы. - 2000. - № 3. - С. 16-27.

6. Сцепановіч, І. М. Навукова-метадычныя асновы маніторынгу лугавой і лугава-балотнай расліннасці Беларусі / І. М. Сцепановіч, А. Ф. Сцепановіч. – Мінск: Беларус. навука, 2013. - 289 с.

7. Сцепановіч, І. М. Прынцыпы, метады і крытэры сазалагічнай ацэнкі раслінных супольніцтваў / І. М. Сцепановіч // Природ. ресурсы. - 2016. - № 1. - С. 34-47.

8. Сцепановіч, Я. М. Трансект-метад як аснова маніторынгу раслінных экасістэм (з нямецкага досведу) / Я. М. Сцепановіч // Міжнародны экалагічны досвед і яго выкарыстанне на Беларусі : зб. навук. артыкулаў міжнар. канф., 18–19 лістап. 2003 г., Віцебск / пад агульн. рэд. У. К. Слабіна.– Віцебск, 2003. - С. 226-230.

9. Определитель высших растений Беларуси / Т. А. Сауткина, под ред. В. И. Парфенова. - Минск : Дизайн ПРО, 1999. - 472 с.

10. Флора Беларуси. Сосудистые растения : в 6 т. / Д. И. Третьяков [и др.] ; под общ. ред. В. И. Парфенова ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича. - Т. 2: Liliopsida (Acoraceae, Alismataceae, Araceae, Butomaceae, Commelinaceae, Hydrocharitaceae, Juncaginaceae, Lemnaceae, Najadaceae, Poaceae, Potamogetonaceae, Scheuchzeriaceae, Sparganiaceae, Typhaceae, Zannicheliaceae). - Минск : Беларус. навука, 2013. - 447 с.

11. Флора Беларуси. Сосудистые растения: в 6 т. / Д. В. Дубовик [и др.] ; под общ. ред. В. И. Парфенова ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича. - Т. 3: Liliopsida (Tofieldiaceae, Melanthiaceae, Colchicaceae, Liliaceae, Hyacinthaceae, Alliaceae, Ixioliriaceae, Hemerocallidaceae, Hostaceae, Amarylidaceae, Agavaceae, Asphodelliaceae, Asparagaceae, Ophiopogonaceae, Convalliriaceae, Trilliaceae, Dioscoreaceae, Pontederiaceae, Iridaceae, Cannaceae, Orchidaceae, Juncaceae, Cyperaceae. - Минск : Беларус. навука, 2017. - 573 с.

12. Красная книга Республики Беларусь. Растения: редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды дикорастущих растений / редкол. : И. М. Качановский (предс.) [и др.]. - 4-е изд. - Минск : Беларус. энцыкл. iмя П. Броўкі, 2015. - 448 с.

13. Rothmaler, W. Exkursionflora von Deutschland. Band 3. Gefaeflanzen: Atlasband / W. Rothmaler. - Jena; Stuttgart: Gustaw Fischer Verl., 1994. - 754 S.

14. Флора Беларуси. Мохообразные : в 2 т. / Г. Ф. Рыковский, О. М. Масловский ; под ред. В. И. Парфенова. - Т. 1: Andreaeopsida-Bryopsida. - Минск : Тэхналогія, 2004. - 437 с.

15. Флора Беларуси. Мохообразные: в 2 т. / Г. Ф. Рыковский, О. М. Масловский ; под ред. В. И. Парфенова. - Т. 2: Hepaticopsida-Sphagnopsida. - Минск : Беларус. навука, 2009. - 213 с.

16. Горбач, Н. В. Лишайники Белоруссии: определитель / Н. В. Горбач. - Минск : Наука и техника, 1973. - 335 с.

17. Braun-Blanquet, J. Pflanzensociologie. Grundzuge der Vegetationskunde / J. Braun-Blanquet. - Aufl. 3. -Wien : Springer-Verlag, 1964. - 865 S.

18. Chytrý, M. Vegetace České republiky 4. Lesí a křovinná vegetace = Vegetation of the Czech Republic 4. Forest and Scrub Vegetation / M. Chytrý (ed.), J. Douda, J. Roleček, J. Sádlo, K. Boublík, R. Hédl, M. Vítková, D. Zelený, J. Navrátilová, Z. Neuhäuslová, P. Petřik, J. Kolbek, Z. Lososová, K.Šumberová&R. Hrivnák. – Praha : Academia, 2013. – 551 p.

19. Matuszkiewicz, W. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roslinnych Polski / W. Matuszkiewicz. - Warszawa : PWN, 2001. - 537 s.

20. Schubert, R. Bestimmungsbuch der Pflanzengesellschaften Mittel- und Nordostdeutschlands / R. Schubert, W. Hilbig, S. Klotz. - Jena; Stuttgart: Gustav Fischer Verlag, 1995. - 403 S.

21. Соломаха, В. А. Синтаксономія рослинності України / В. А. Соломаха // Укр. фітоцен. зб. Сер. А, Фітосоціологія. - 1996. - № 4 (5). - 119 с.

22. Сцепановіч, Я. М. Фітацэнаразнастайнасць расліннасці Беларусі / Я. М. Сцепановіч// Ботаника (исследования). - 2006. - Вып. 34. - С. 264-281.

23. Гнатюк, Е. П. Методы исследования ценофлор (на примере растительных сообществ вырубок Карелии) / Е. П. Гнатюк, А. М. Крышень. - Петрозаводск : Карельск. науч. центр РАН, 2005. - 68 с.

24. Черепанов, С. К. Сосудистые растения России и сопредельных государств / С. К. Черепанов. - 2-е изд. - СПб. : Мир и семья, 1995. - 990 с.

25. Список мхов Восточной Европы и Северной Азии / М. С. Игнатов [и др.] // Arctoa. - 2006. - Т. 15. - С. 1-130.

26. Poelt, J. The lichens Ahmadjians and M. E. Hale / J. Poelt // The Lichens / ed. : V. Ahmadjian, M. E. Hale. - New York, 1973. - P. 599-632.

27. Черная книга флоры Беларуси: чужеродные вредоносные растения / Д. В. Дубовик [и др.]; под общ. ред. В. И. Парфенова, А. В. Пугачевского. - Минск : Беларус. навука, 2020. - 407 с.